कविता - जिचे मरण स्वस्त झाले!

ही ब्लॉगपोस्ट लिहिण्याचे कारण अतिशय वेदनादायी आहे. अगदी खात्रीशीर माहिती स्त्रोताच्या आधारे सांगावे लागतेय की, महाराष्ट्र सरकारच्या आरोग्य विभागाने एड्स, एचआयव्ही बाधित रुग्णांना मदत, उपचार देणाऱ्या अनेक केंद्रांचा, स्वयंसेवी संस्थांचा निधी मागील तीन महिन्यापासून थांबवला आहे. सरकार कुठे कुठे कसे कसे पैसे खर्च करतेय हे आपण सारेच पाहत आहोत!

या जीवघेण्या आजाराच्या रुग्णांचे प्रमाण घटले असले तरी संपलेले नाही, निर्मूलन झालेले नाही हे सत्य आहे! अजूनही शेकडो रुग्ण प्रत्येक केंद्रात उपचार घेतात. या बायका लाडक्या नाहीत का? यांना उपचार मिळावेत असे वाटत नाही का?

दोन हजारात त्यांची महिन्याची औषधे येत नाहीत हे या क्षेत्रात काम करणारा कोणताही माणूस सांगेल! कवितासारख्या कित्येक बायकांना नवजीवनाची संजीवनी देण्यापासून आपण मागे हटू शकत नाही! हे पाप आहे, हा कोतेपणा आहे, हे मानवतेला धरून नाही!

सरकारने रोखून धरलेली मदत पुन्हा पूर्ववत करावी आणि गांजलेल्या, नाडलेल्या अभागी महिलांचा दुवा घ्यावा! कल्याणकारी राज्यात ही गोष्ट होणं अनिवार्य आहे. ही फार मोठ्या रकमेची बाब नाही. अवघ्या काही कोटींची ही समस्या आहे, सरकार यावर विचार करेल काय? असो.

ही पोस्ट कवितासाठी लिहिलीय. तिच्या आठवणी यात खोलवर दडल्या आहेत. हे सर्व विलक्षण त्रासदायक आहे, पण मांडले तर पाहिजे.

---- ---- ---- ----- ----- ---- --- --

कविता मरण पावली त्याला अकरा महिने झालेत. दोन वर्षापूर्वी तिला अखेरचे भेटलो तेव्हा ती चाळीशी पार केली होती. केरळच्या कासरगोड जिल्ह्यातील निलेश्वरम हे तिचे आजोळ. तिच्या दारुड्या बापासोबत, ती राहायची थुरुथी या छोट्याशा गावात. तिचे गाव तेजस्विनी नदीच्या काठावर आहे. अत्यंत देखणा निसर्गरम्य परिसर ही या भागाची देणगी. जणू काही स्वर्ग वाटावा अशी ही भूमी!

तिचा बाप मुरुगन प्रभाकर, अतिशय नीच प्राणी. तो समुद्रात मच्छीमारी करायचा. ट्रॉलर ड्रायव्हर होता, त्याची स्वतःची छोटीशी नाव होती, जी तो भाड्याने द्यायचा, त्याची मर्जी असली की तो ट्रॉलरवर कामाला जायचा. बारा महिने दारू ढोसून असायचा. त्याची बायको पार्वथी ही सहनशील आणि शांत सुलक्षणी बाई. प्रभाकर तिला गुरासारखा मारायचा.

माहेरची गरिबी असल्याने कायमचे माहेरी जाण्याचा तिचा पर्याय खुंटला होता. स्वतःच्या पायावर उभं राहण्याइतकं कौशल्य तिच्याकडे नव्हतं, शिवाय तिचा स्वभाव पडला भिडस्त, हळवा! तीन मुली आणि एक मुलगा यांना छातीशी बिलगून राहून, सासरी स्वतःच्याच घरात ती दबकून राहायची. बरीच वर्षे तिने हा जुलूम मुकाट सोसला. ती केवळ पोराबाळांकडे पाहून जगत होती.

मात्र तिचे नशीब बदलले. तिच्या वडिलांची प्रॉपर्टीची केस निकालात निघाली, त्यांच्या बाजूने निकाल लागला. बापाचा जीव पहाडाएवढा झाला. निकाल लागल्याच्या दुसऱ्याच दिवशी तो कमांडर जीप घेऊन जावयाच्या दारात आला. आपल्या पोरीने खूप वाईट दिवस काढले आणि आपण तिला माहेरी आसरा देऊ शकलो नाही याचे त्याला शल्य होते. हा सल एखाद्या बाभुळकाट्यासारखं त्याचं काळीज टोकरत होता.

प्रभाकर पिऊन नशेत धुत्त असला तरी त्याचा मेंदू काम करत होता. त्याने बायकोला माहेरी नेण्याच्या बदल्यात सासरा कुमारन याला दोन अटी घातल्या. पन्नास हजार रुपये सहा महिन्याच्या आत आणून द्यावेत आणि पैसे दिल्यावरच थोरल्या मुलीला म्हणजे कविताला घेऊन जावे, तोपर्यंत ती अमानत म्हणून त्याच्यापाशी राहील. खेरीज पार्वती आणि तिच्या मुलांनी, उर्वरित आयुष्यात कधीही घराची पायरी चढू नये अशीही अट घातली.

पार्वतीने काळजावर दगड ठेवून वाणी, लक्ष्मी आणि श्रीनिवास या तीन अपत्यांना घेऊन माहेरचा रस्ता धरला. खरेतर तिचे मन याला राजी नव्हते मात्र तिच्या वडिलांच्या अश्रूसमोर ती हतबल झाली. आईची द्विधा मनस्थिती पाहून कवितानेच तिच्या मनाची समजूत घातली, तिला तो निर्णय घेण्यास भाग पाडले.

निलेश्वरच्या वाटेने जाताना साऱ्या रस्त्याने पार्वती रडत होती, तिची तिन्ही अपत्ये तिच्या कुशीत शिरून धुमसत होती. तिचे वडील थोडेसे चिंतित दिसत असले तरी त्यांना आगळेच समाधान वाटत होते. सुरुवातीचे दिवस पार्वती आणि कविता दोघींनाही अतिशय जड गेले.

पार्वतीचे वडील कुमारन पैसे जमवण्याच्या मागे लागले, ते सहा महिने थांबणाऱ्यातले नव्हते. त्यांना जावयाची सगळी लक्षणे ठाऊक होती. त्यांना मनोमन एका भीतीने ग्रासले होते आणि ती भीती खरी ठरली.

प्रभाकरने दारूच्या नशेत लेकीच्या अब्रूवर हात घातला. सलग काही आठवडे तो तिला कुस्करत होता. एका रविवारी गल्लीच्या कोपऱ्यावरील दुकानात कवितासाठी फोन आला, ती कशीबशी स्वतःला सावरून फोन बूथपाशी गेली. पलीकडून तिची आई बोलत होती. लेकीच्या भेदरलेल्या आवाजाने ती माऊली घाबरुन गेली, तिने लाख प्रश्न विचारले, मात्र कविताने तोंड उघडले नाही.

दोन महिन्यांनी कविताच्या लक्षात आले की तिचे पोट जड झालंय! तिच्या पायाखालची माती सरकली. आधी तिला वाटलं कि तेजस्विनीच्या प्रवाहात उडी मारावी आणि ताबडतोब सुटका करून घ्यावी. मात्र नदीपात्रात आपलं प्रेत फुगून आलं तर आईच्या जीवाला काय वाटेल या प्रश्नाने तिला हैराण केलं. दोन दिवस तिचे मस्तक विचारांच्या भुंग्यांनी पोखरुन काढले, खूप विचार करुन तिने तिसऱ्या दिवशीची रात्र मुक्रर केली.

त्या रात्री, ती समुद्रात जीव देऊन स्वतःची नि कुटुंबाच्या अब्रूची सुटका करणार होती. आयुष्याला कंटाळून आपण घर सोडून कायमचे निघून जात आहोत, आपला कुणी शोध घेऊ नये अशी चिठ्ठी लिहून ती समुद्र किनाऱ्यावर गेली. मात्र तिची वेळ वाईट होती. तिथला कद्दावर मच्छीमार असणाऱ्या राघवची तिच्यावर नजर पडली. त्याने तिला दमात घेतलं आणि तिची सारी माहिती काढून घेतली.

त्यानंतर बळजोरीने तिला स्वतःच्या सुनसान घरात घेऊन गेला. आठवडाभर त्याने तिला भोगलं आणि एका दलालाला गाठून तिला विकलं. कविताला आता या गोष्टींचं काहीच वाईट वाटत नव्हतं. 1999 मध्ये ती फोरासरोडवर धंद्यात आली. तेव्हा तिला पाचवा महिना सुरु होता आणि एका अधमाने तिला असे काही भोगले की तिचा गर्भपात झाला. तिला हॉस्पिटलमध्ये दाखल केलं गेलं.

एका दिवसाच्या आरामानंतर तिला डिस्चार्ज मिळाला पण तिचे दशावतार इथे संपले नव्हते. तिचे ब्लड रिपोर्ट्स पॉजिटिव आले होते, ती एचआयव्ही पॉजिटीव्ह होती. ते मिलेनियम वर्ष होते . तिचे वय होते केवळ वीस वर्षांचे! अख्खं आयुष्य या जीवघेण्या रोगासोबत काढावे लागणार होते. तिची मालकीण नलिनी ही चांगली बाई होती, तिने तिला धीर दिला.

जेजे हॉस्पिटलच्या एड्स युनिटमध्ये तिचे नाव नोंदवले. तिथे समुपदेशन करणाऱ्या विनयने तिच्या मनात नव्या आशा जागवल्या. पुढे जाऊन वडाळ्याच्या हमसफर ट्रस्टद्वारे तिला मोफत औषधे मिळण्यासाठी विशेष प्रयत्न केले गेले.

मधल्या काळात तिच्याकडे नेहमी येणाऱ्या एका कस्टमरने, तिला त्या गटरघाणीतून काढून ऑर्केस्ट्रा लाइनमध्ये आणले. तिचा आवाज चांगला होता, सरावाअखेर ती चांगलं गाऊ लागली. तिचा नरक सुटला, एक वेगळेच आयुष्य ती जगू लागली. नाव गाव पत्ता बदलून गुलालवाडीत राहू लागली.

दरम्यान इकडे तिने घर सोडल्यानंतर पार्वतीला प्रभाकरचाच संशय आला होता, मात्र सज्ञान मुलगी स्वतःच्या मर्जीने घर सोडून गेलेली असल्याने त्याच्यावर कारवाई होऊ शकली नाही. पार्वती मात्र एकेक दिवस तीळ तीळ खंगत गेली. कविता निघून गेल्यानंतर प्रभाकरचे दारूचे व्यसन अधिकच वाढले होते.

2004 मध्ये तो त्सुनामीमधून वाचला, मात्र कासरगोडमध्ये कीटकनाशकांच्या अतिवापराच्या ज्या सर्वात भयानक केसेस समोर आल्या होत्या त्यात तोही बाधित होता. त्याला अतिशय वाईट मृत्यू आला.

दरम्यान कविताचा एड्स नियंत्रणात आल्यावर तिने अंजू जॉर्जला संपर्क केला. ते 2009 चे वर्ष होते. अंजूचे काम कामाठीपुऱ्यातील तामिळ, मल्याळी मुलींशी कनेक्ट करुन देण्याचे होते.

नलिनीच्या मदतीने, कविताने अंजूशी कॉन्टॅक्ट केला. तिला, तिच्या कुटुंबाची स्थिती जाणून घ्यायची होती. महिन्याने तिला गावाकडून निरोप आला. तेव्हा मोबाईलचे जाळे जवळपास सर्वत्र तयार झाले होते. आपला हरामी बाप मेलाय, धाकटी बहीण वीणा हिचे नुकतेच लग्न झालेय, आई आता बरीच थकलीय आणि लक्ष्मीचेही लवकरच लग्न होईल तसेच सर्वात धाकटा असणारा श्रीनिवास आता धाडसी फिशरमॅन म्हणून लौकिक पावलाय, ही माहिती तिला कळवली गेली.

तो वृत्तान्त ऐकून कविताला आनंदही झाला आणि दुःखही वाटले. अधिक विचार न करता तिने, तिच्याजवळ साठलेले सगळे पैसे अंजुमार्फत आईकडे पाठवले. लक्ष्मीचे लग्न होईपर्यंत आपली माहिती गुप्त राखण्याचे वचन घेतले. 2016 मध्ये ती केरळला गेली मात्र तिच्या गावी जाऊ शकली नाही. ट्रेनने ती थेट कासरगोडला गेली, लॉजवर उतरली. तो दिवस तिच्यासाठी खास होता. सतरा वर्षांनी ती आईला भेटत होती. पार्वतीने तिला पाहून अशी मिठी मारली की पाहणाऱ्याच्या काळजाला पाझर फुटावा!

लग्न झालेल्या तिच्या दोन्ही बहिणी तर भेदरलेल्या हरिणीगत तिला बिलगल्या होत्या. श्रीनिवास लहान मुलांसारखा रडत होता. त्या सर्वांनी तिला कायमचे माघारी येण्यासाठी विणवण्या केल्या. एखादी नोकरी आणि घर पाहून परत येते असं सांगून, त्यांच्या भेटीनंतर तृप्त मनाने कविता मुंबईला माघारी आली.

2018 मध्ये ती केरळला परत गेली. ज्या व्यक्तीने तिला कामाठीपुऱ्यातून बाहेर काढले होते, त्याच्याच मदतीने तिला कासरगोडमध्ये दोन खोल्यांचे किरायाचे घर आणि नोकरीदेखील मिळाली. तिची दोन वर्षे चांगली गेली, तिची प्रकृतीही आता सुधारली होती, मात्र 2020 मध्ये देशात सर्वात आधी केरळमध्ये कोविडचा संसर्ग झाला. 2021 च्या दुसऱ्या लाटेत कविताला गंभीर संसर्ग झाला. त्यातून ती बरी झाली, मात्र तिची रया गेली.

2023 मध्ये तिला किडनी, लिव्हरसह विविध अवयवांच्या व्याधींनी त्रस्त केले. ती पुन्हा मुंबईत आली कारण तिचा भरवसा जेजे'वर होता. त्याचवर्षी डिसेंबरमध्ये तिची भेट झालेली. अंजुच्या शोधात असताना कविताचा नंबर मिळाला. कविता तिच्या संपर्कात नव्हती हे कळले.

2018 पासून अंजुचा ठावठिकाणा कुणालाच ठाऊक नव्हता, कविताला तिच्याविषयीची माहिती सांगून डिप्रेस करावे वाटले नाही. प्रदीर्घ गप्पा झाल्यावर तिचा निरोप घेतला. तिचा हा प्रवास क्लेशदायक, कारुण्यपूर्ण होता. तिचा संघर्ष चकित करणारा होता. अन्य कुणीही स्वतःला खुजे समजावे इतकं तिने सोसलं होतं.

पुढे जाऊन तिच्या संपर्कात राहू शकलो नाही, कारण माझ्याच काही चुकीच्या निर्णयांमुळे मी पुरता गुंतून पडलो होतो. प्रियदर्शिनी पुरस्कारासाठी मुंबईला गेल्यावर कविताच्या मालकीणीला नलिनीला फोन केला तेव्हा, रडवेल्या आवाजात तिने सांगितलं की कासरगोडला परत गेल्यावर कविताचे निधन झाले. ऐकून फार वाईट वाटले. तिचा संघर्ष जरी संपला असला तरी तिच्या वाट्याला सुख का आले नाही याचे उत्तर शोधू शकलो नाही!

अजूनही तिचा चेहरा डोळ्यापुढे तरळतो! तिचे डोळे विलक्षण बोलके होते, त्यात गहिरा समुद्र असल्यासारखे वाटायचे. ती लहान असताना तेजस्विनी नदीच्या काठी जायची. आयुष्यात कधीतरी या नदीकाठी जाऊन तिच्या प्रवाहाशी बोलून कविताची ख्यालीखुशाली विचारून घ्यायचीय!

- समीर गायकवाड

आणखी एक वेगळी नोंद - काही दिवसापूर्वी सोशल मीडियावर काहींनी 'प्राउड रंडी' हा ट्रेंड चालवला तेव्हा खूप वाईट वाटले. या बायकांचे दुःख, हाल अपेष्टा, शोषण, कुचंबणा ज्यांना ठाऊक असेल त्यातली एकही व्यक्ती कधीही वेश्येला प्राउड रंडी म्हणणार नाही! मुळात अनेक वेश्यांना रंडी या शब्दाबद्दल आक्षेप आहे. हा शब्द ज्यांना नीट आणि नेमका ठाऊक आहे, त्या व्यक्ती असा ट्रेंड कधीही चालवणार नाहीत. अशा ट्रेंडमुळे मूळ समस्येचे गांभीर्य पुरते नष्ट होऊन ती केवळ एक वस्तुविशेष उरते! समाज त्याकडे लाइट मोडने पाहतो हे नुकसान वेगळेच! असो! ज्याला त्याला अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य आहे हे मी मान्य करतो. जे या मताचे समर्थक आहेत त्यांनी कृपया वाद घालू नये, माझ्याकडे दुर्लक्ष करावे कारण या बाबतीत माझे मत अत्यंत तीव्र आणि ठाम आहे!

सूचना - पोस्टवर व्यक्त होताना राजकीय अभिनिवेश टाळावेत.