चुकलेल्या वाटा...

एक दशक होतं जेंव्हा डान्स बारमुळे अख्ख्या महाराष्ट्राची तरुण पिढी भयंकराच्या वाटेवर उभी होती. प्रारंभीच्या काळात हे खूळ फक्त महानगरात होतं, त्या नंतर मोठया शहरात ते फ़ैलावलं. यातून मिळणारा अमाप पैसा अनेकांना खुणावू लागला आणि राज्यातील जवळपास सर्व मुख्य शहरात याने पाय रोवले. पाहता पाहता तालुक्यांची ठिकाणे देखील व्यापली गेली आणि शहरांच्या बाहेर असणारे हमरस्ते डान्सबारसाठी कुख्यात झाले. 

खेड्यापाड्यातली तरुण मुले देखील याच्या नादी लागली. पुणे मुंबई सारख्या अक्राळ विक्राळ शहरातील काही गटांचे उत्पन्न ही तसे अफाट तगडे होते की ज्यांना कितीही दौलतजादा केली तरी फरक पडत नव्हता. मात्र खेड्यापाड्यातली तरणीताठी पोरे किडुक मिडूक विकून वस्तू गहाण टाकून पैसा उडवू लागली, घरे उध्वस्त होऊ लागली तेंव्हा माध्यमे सावध झाली. खेड्यातून सुरु झालेला आक्रोश शहरांच्या कानी पोहोचला आणि तिथून देखील विरोधाचा सूर येऊ लागला. सरकारने मग डान्स बारच्या मोकाट सुटलेल्या वारूला वेसण घातलं. पुढे न्यायालयीन लढाया झाल्या, नव्याने परवानग्या दिल्या गेल्या पण जुन्या डान्सबारची रौनक आणि स्वैर मोकळीकीची त्यात चांगलीच उणीव होती. तरीही आज देखील विविध शहरात छुप्या पद्धतीने वा स्वरूप बदलून डान्सबारची छमछम सुरु असतेच. कधी धाडी पडतात, मुलींना अटक केली जाते तर कधी मुली आणि त्यांची मालक मालकीण फरार होतात, काही वेळा ग्राहकांनाही अटक होते. हे आता अंगवळणी पडले आहे.

पण मागे वळून पाहताना एका दुःखद करूण कथांची

आर्त हाक कानी येते. यात मदतीसाठीच्या हाकांचे प्रतिध्वनी आहेत, होरपळून निघालेल्या जीवांचे सुस्कारे आहेत, चडफडाट झालेल्या व्यक्तींचे शिव्याशाप आहेत आणि आयुष्याचा बाजार झालेल्या स्त्रियांचे वेदनादंश आहेत, या स्त्रियांच्या कुटुंबियांचे मनस्वी दर्दभरे हुंकार आहेत. हा कोलाहल नाहीये, ही कुजबुजही नाहीये. ही एक चुटपुट आहे जी नियतीच्या पोलादी भिंतीत कैद झालीय. काळाच्या ओघात आपणही तिला विसरून गेलो आहोत. मात्र चुकून कधी या भिंतीला कान लावले तर असंख्य इंगळ्या अंतःकरणाला डसाव्यात इतकी तीव्रता त्यात आहे. या दंशाची ही दास्तान दर आठवड्याला तुमच्या भेटीस येत राहील. यातली सर्व माणसं, स्थळं, घटना, संदर्भ गतकालीन आहेत. त्यांचे वर्णन काहीसे अतिरंजित वाटेल पण ते वास्तवाची वाट सोडणारे नाही. सर्व घटकांना आपलं खाजगी जीवन जपण्याचा अधिकार असतो तो या घटकासही आहे, ज्यांचं शोषण झालं आणि ज्यांनी शोषण केलं त्यांना ही हा अधिकार आहे, ज्यांच्या आयुष्याची धूळधाण उडाली त्यांच्या आयुष्याच्या चिंधड्या सार्वजनिक करून कुणाएकाला दुखावण्याचा वा कमी लेखण्याचा अधिकार कुणासही नाही. त्यामुळे लेखमालेतील काही पात्रांची, स्थळांची नावे बदलली आहेत.

ही लेखमालिका केवळ डान्सबार आणि त्या अनुषंगातल्या घटना, व्यक्ती, स्थळे यांच्यापुरती

मर्यादित नसून नाचगाण्याची कला जगापुढे मांडून आपल्या पोटाची खळगी भरणाऱ्या तमाम घटकांशी निगडित आहे, याचा परिघ व्यापक आहे, तो पहिल्या नाचगाण्यापासून तमाशापर्यंत, कोठयावरच्या बारीपासून ते बैठकीच्या लावणीपर्यंत, गर्भश्रीमंतांच्या बागानवाडीतील नर्तिकांच्या दमणकथांपासून ते पाकीटमारी करून सडकछाप ऑर्केस्ट्रावर पैसे उडवणाऱ्या माणसांच्या विविधांगी वर्गापर्यंत आणि राजेशाही महालात सादर झालेल्या शाही नृत्यापासून ते आताच्या डान्सबारपर्यंतच्या सगळ्या बिंदूंशी याचं नातं आहे. काहींना वाटेल की ज्या घटकामुळे 

समाजाचा ऱ्हास झाला वा सामाजिक मूल्ये ढासळली त्यांचे हे उदात्तीकरण तर नाही ना ! तसं काही नाही, हे अरण्यरुदनही नाही. आपल्याच समाजाचा घटक असलेल्या एका उपेक्षित आणि शोषित घटकाची ही दर्दभरी दास्तान आहे, यांच्यापायी उध्वस्त झालेल्या जीवांची ही विराणी आहे. इतक्या वर्षांपासून आपल्या भवताली हे घडत होते पण याच्या पडद्यामागे काय घडत होते याचा हा शोध आहे. मानवी स्वभावाचा एक पैलू जीवनानंद घेण्याचा आहे, याचे मापदंड इतके आखीव रेखीव आहेत की यात किंचितही बदल झाला तरी त्याचे नाव बदलून अय्याशी, शौक, रसिक, नाद अशी बिरुदे लावली जातात. यात फरक नक्कीच आहे खेरीज वृत्तीही भिन्न आहे. आनंदातून विकृतीकडे होत जाणारा प्रवास मानवी सभ्यतेच्या नव्या व्याख्या शिकवत नसला तरी चुकलेल्या वाटांच्या स्मरणखुणा नक्कीच दाखवतो...

- समीर गायकवाड

#लोकमत #दुनियादारी #डान्सबार #चुकलेल्या वाटा  

वासनेच्या काजळडोहात डोकावताना....

रामन राघववर उपचार करणाऱ्या डॉक्टर्सनी त्याला त्याच्या कामवासनेविषयी विचारलं तेंव्हा त्याने निर्विकारपणे उत्तर दिलेलं की, "सेक्स हे रेशनसारखं असतं. गाडीला जसं पेट्रोल लागतं तसं परिपक्व शरीराला सेक्स लागतं."
रामनचं त्याच्या आईवर प्रेम नव्हतं, त्यानं सांगितलेलं की आईचंच त्याच्यावर प्रेम नव्हतं.
रामनला त्याचे वडील आवडायचे, वडीलांनी चोऱ्यामाऱ्या शिकवल्या हे उपकारच होय असं त्यांचं म्हणणं.
रामनच्या मात्यापित्यांचा लवकर मृत्यू झाला.

ऋतूचक्र...

आपल्याकडे हेमंत आणि शिशिर या दोन ऋतूमध्ये हिवाळा विभागलाय. गुलाबी थंडीचं हवामान ज्याला म्हटलं जातं तो हेमंत आणि कडाक्याच्या थंडीत जीवसृष्टी गोठून जाते, पानगळीने झाडं मोकळी होऊन जातात तो शिशिर !
इथं काही कवी मंडळी याची गल्लत करताना दिसतात म्हणून हे ज्ञानकण !
विशेष म्हणजे दिवाळसणाच्या आधी असणारा अश्विन मास शरद ऋतूत येतो, शरदाचं चांदणं खुल्या आभाळाखाली अनुभवल्या नंतर हेमंतातील रजईमधलं गुलाबी चांदणं अनुभवावंसं वाटणं ही या ऋतूची खासियत !
शृंगारासाठीच्या सर्वोत्तम रात्रवेळा हेमंत ऋतूत येतात.
आरोग्य, मन आणि शरीर या सगळ्यांची प्रसन्नता हेमंत ऋतूत कमाल असते.

'दिल्लीश्वरा'विरुद्धची लढाई - मराठी मनाचा सल...

राज्यात आजघडीला शिवसेना, राष्ट्रवादी आणि काँगेसचे सरकार आरूढ आहे. या तीन पक्षांची विकास आघाडी स्थापन होताना आणि तीनही पक्ष भिन्न असताना त्यांचा एक प्रमुख नारा होता तो म्हणजे दिल्लीश्वरापुढे महाराष्ट्र झुकणार नाही. याचं प्रकटीकरण करताना महाराष्ट्राच्या राजकारणात सह्याद्री आणि हिमालय यांचा उल्लेख असणारी वाक्ये नेहमी झळकत असतात. वरवर हा प्रादेशिक अस्मितेचा भाग वाटेल किंवा राष्ट्रीय ओळख धारण करणाऱ्या मानबिंदूची नोंद वाटेल पण वास्तव इतकंच नाही, त्याचा परिघ मोठा आणि ऐतिहासिक आहे. तो जाणून घेण्यासाठी आपल्याला इतिहासाची पाने चाळावी लागतील.

गवाक्ष - गावसंस्कृतीचं अक्षरलेणं..

गवाक्ष - गावसंस्कृतीचं अक्षरलेणं..

गावाकडून येणाऱ्या एसटी बसच्या खिडकीला दुधाचे कॅन्ड, जेवणाचे डबे लावलेले असत. गावातून आणलेल्या दुधाच्या वरव्यांचे वाटप करताना गावातल्या पोरांना डबे पोहोच करण्याचे काम होई, शहरातल्या खानावळीतलं अन्न गोड लागत नसायचं अशातली गोष्ट नव्हती मात्र त्यात मायेचा तो ओलावा नसायचा जो गावाकडून येणाऱ्या डब्यात असायचा. पहाटे उठून आईने करून दिलेल्या भाकऱ्या दुपारी फडकं सोडेपर्यंत वाळून खडंग झालेल्या असत पण त्या भाकऱ्यांना तिचा मुलायम हात लागल्याच्या मखमली जाणीवेपुढे त्याचं काहीच वाटत नव्हतं. त्या भाकरीचा घास अमृतानुभवी व्हायचा. जठराग्नी तृप्त व्हायचा. जेवण आटोपताना बोटे चाखून झाल्यावर फडकं झटकून पुन्हा डब्यात ठेवून दिलं जायचं तेंव्हा दंड घातलेली आईची साडी नजरेसमोर तरळून जायची. डबा धुताना तिचा सुरकुतलेला हात आपल्या हातावरून फिरत असल्याचा भास व्हायचा. धुवून स्वच्छ केलेला रिकामा डबा दिवस मावळण्याआधी एसटी स्टॅन्डवर पोहोच केला जायचा. रोजच्या जीवनातली अनेक कामे कंटाळवाणी वाटत पण त्या डब्याची ओढ कधी कमी झाली नाही, ते कधी काम वाटलं नाही. कारण त्या डब्यासोबत आईचा स्पर्श यायचा, गावाकडच्या मातीचा गंध यायचा, डबा घेऊन येणाऱ्या निरोप्यासोबत तिथल्या माणसांचा दरवळ यायचा, त्या अन्नात तिथल्या कोवळ्या कंच अंकुरांचा अंश यायचा, गावकुसाच्या खुशालीचा निशब्द सांगावा कानी पडायचा ! या डब्याची ओढ केवळ अन्नासाठी कधीच नसायची, ही ओढ असण्याचं मुख्य कारण म्हणजे गावाची ओढ, आपल्या माणसांची आणि मातीची ओढ ! जी माणसं गावाकडच्या मातीत केवळ काही दिवस, काही महिने जगतात त्यांना ही ओढ केवळ बेचैन करते असे नव्हे तर ती जगण्याच्या लढाईत सतत साथसोबत देखील करते. वेळप्रसंगी हिंमत देते. बदलत्या जीवनशैलीत आणि भौतिक सुखांच्या अक्राळविक्राळ  परिघात आकसत चाललेल्या जीवनात या ओढीचं महत्व अनन्यसाधारण आहे. 'गवाक्ष'ने अनेकांची ही ओढ अधिक तीव्र केली, टोकदार केली. आज या जाणिवेचा समारोप करताना भारावून गेलोय.

तिढा ..

एका रणरणत्या दुपारी सुनीताने कानूबाबापाशी वाढेगावात मस्क्यांच्या घरी निरोप पाठवला की, "कस्तुराला शक्य तितक्या लवकर माहेरी पाठवून देण्याची तजवीज करा." आपली आई विमलबाई हिला न विचारता सुनीताने हा कारभार केला होता. आठवड्याने कानूबाबा सहज विमलच्या घरी आला तेंव्हा गप्पांच्या ओघात त्यानं सुनीताने दिलेल्या सांगाव्याचा उल्लेख करताच विमल चाट पडली. आपल्याला न विचारता इतका मोठा निर्णय आपल्या लेकीने का घेतला असावा या विचाराच्या भुंग्यानं तिचं मस्तक पोखरून काढलं. रानात खुरपणीला गेलेली सुनीता माघारी येऊपर्यंतही तिला दम निघाला नाही. कानूबाबा घरातून बाहेर पडताच, पायताणं पायात सरकावून धाडदिशी दारं आपटून ताडताड ढांगा टाकत ती रानाकडे निघाली. वाटेनं तिच्या डोक्यात विचारांचं मोहोळ उठलं होतं. सात आठ वर्षापूर्वीचा तो दिवस तिला अजूनही टक्क आठवत होता ज्यादिवशी गोविंदनं आपल्याच माणसांच्या रक्तानं कुऱ्हाडीचं पातं माखवलं होतं.

नागरिकत्वाबद्दलची अनास्था...

संसदेत एका महत्वाच्या विधेयकावर चर्चा सुरु आहे. सिटीझनशिप अमेंडमेंट बिल. (CAB)
हे विधेयक म्हणजे दाखवायचे दात आहेत आणि खायचे दात म्हणजे एनआरसी आहे( नॅशनल रजिस्ट्रेशन ऑफ सिटिझनशिप - नागरिकत्वाची राष्ट्रीय नोंद)
हे कसे ते पाहुयात -
आपल्या देशाचे नागरीकत्व कुणाला द्यायचे याच्या मसुद्यात सुधारणा करणारं विधेयक असं या CAB बद्दल ढोबळमानाने म्हणता येईल.

देशाचे नागरीकत्व मिळवण्यासाठी काही अटी आहेत जसे की त्या व्यक्तीचा भारतात जन्म झालेला असावा वा त्याच्या जन्मदात्यापैकी एकाचा जन्म भारतात झालेला असावा किंवा ज्याचा सामान्यतः अकरा वर्षांचा रहिवास पूर्ण असावा. या खेरीज फाळणीच्या वेळी पाकिस्तानातून भारतात विस्थापित झालेल्या लोकांसाठी काही उपकलमे आहेत.
आता या महत्वाच्या विधेयकात दुरुस्ती केली जातेय.
काय आहे ही दुरुस्ती -
या दुरुस्तीनुसार देशात त्या हिंदू, शीख, पारशी, बुद्ध, जैन आणि ख्रिश्चन धर्मीय लोकांना नागरिकत्व मिळेल जे पाकिस्तान, अफगाणिस्तान आणि बांगलादेशमधून आलेले असतील. या खेरीज ११ वर्षे रहिवासाची अट शिथिल करून ६ वर्षे करण्याची शिफारस यात आहे.
आता यात केवळ मुस्लिमांना सरकारने वगळले आहे.

खपली ...

दुपारची वेळ होती. ऊन चांगलंच भाजून काढत होतं. पाणंदीतून वर आल्यावर गावाच्या कच्च्या रस्त्यालगत असलेल्या डांबरी सडकेनजीक एस.टी. च्या थांब्यावर लिंबाच्या सावल्यांचा झिम्मा सुरु होता. मधूनच येणारी वाऱ्याची आल्हाददायक झुळूक गारवा जवळ आल्याची जाणीव करून देत होते. वर ऊंच आभाळात पाखरांचे खेळ सुरु होते, सूर मारून खाली येणारी घार नजरेच्या टप्प्यात येऊन गर्रर्रकन वळून पुन्हा झेप घेत होती, तिच्यामागे तिचा थवा घुमत होता. वाऱ्याचा जोर वाढला की पाखरं शांत होती आणि रस्त्याला लागून असलेल्या चिंचांच्या झाडाचा नाजूक पाला झड लागावी तसा पडत होता, ती पानझड पानविड्यातल्या गुंजपत्त्याची काळया मातीवर रांगॊळी काढल्यागत दिसत होती. इथं सडकेला वाहनांची वर्दळ कायम असते, भुर्रर्रकन जाणाऱ्या गाड्या आणि त्यात बसलेली रंगीबेरंगी कपड्यातली माणसं पाहताना वेळ कसा जातो ते काळत नाही. गावात मन लागलं नाही, घरी भांड्याला भांडं लागलं की इथल्या मैलाच्या दगडाला टेकून बसायचं, कुणाशीही न बोलता नुसतं निरखत राहिलं की आभाळ काळजात उतरतं. इथली लगबग पाहताना मनातला गाळ निवळत असल्यानं मुकाटयानं बसलेली माणसं हटकून दिसत होती. तर काही बोलघेवडी मंडळी चकाट्या पिटत होती. गावात येणारे जाणारे हौसे, गवसे, नवसे आणि अडली नडली मंडळी गाठ पडण्याचं हे सगळ्यात नेमकं ठिकाण असल्यानं रिकामटेकडी गुळाच्या ढेपेवर घोंगावणाऱ्या माशांगत दिसत होती. ज्यांना पार, देऊळ,चावडी कुठंच गोडी वाटत नसं ते जीव इथं रमत. त्यातलेच काही चेहरे सडकेच्या डाव्या बाजूस असलेल्या दामूअण्णाच्या हॉटेलात ओशाळभूतपणे बसून होते. स्टॅन्डजवळ एकाची वाट पाहत तिष्टत उभा होतो. सत्तरी पार केलेलं एक जोडपं एसटीतून उतरलं. त्यांच्या कपाळाला लावलेलं आडवं कुंकू घामानं पसरलेलं होतं. दोघंही चालताना गुडघ्यात वाकत होते. बहुधा तुळजापूरला जाऊन आलेले असावेत. अंग भाजून काढणाऱ्या उन्हाची त्या थकलेल्या जोडप्यास याची सवय नसणार. त्यांच्यात धूसफूस चालली होती. भांडणाच्या भरात खाली उतरले होते.

कबाडीबाजारमधले बघे...

परवा इनबॉक्समध्ये एकजणांचा मेसेज आला होता. 'मुलाला सेक्सबद्दल सांगायचंय. पण कसं सांगायचं आणि कोणत्या शब्दात सांगायचं, कोणती वेळ बघून विषय काढू याचा नेमका अंदाज येत नाहीये."
त्यांची अडचण बरोबर होती. त्यांनी लिहिलं होतं, "वडीलांच्या हातात कधीतरी पिवळं पुस्तक पाहून आजोबांनी त्यांना हाडं ढिले होईपर्यंत बुकलून काढलेलं, नंतर वडील घरी नसताना व्हिडीओप्लेयरवर पॉर्न कॅसेट पाहताना रंगेहात पकडून वडीलांनी त्याची धुलाई केलेली. आता पिवळी पुस्तके नाहीत की पॉर्न कॅसेट नाहीत, आता मामला अधिक किचकट झालाय कारण पॉर्न सहज उपलब्ध आहे, ते मुलाच्या मोबाईलमध्ये आहे. माझ्या मोबाईलमध्ये आहे, जिथे जिथे इंटरनेट आहे तिथे तिथे पॉर्न आहे. मग मुलाला नेमक्या कोणत्या पद्धतीने विषय काढून सांगू याचा उलगडा होत नाहीये, बापू तू सांगशील का ?" टेक्स्ट मेसेज पाठ्वण्याऐवजी त्यांना कॉल केला. थेट बोलल्यावर त्यांना हायसं वाटलं.

गुलमोहर

लग्नाला एक तप उलटून दोन लेकरांची आई झालेल्या कामिनीच्या सौंदर्यात तसूभर फरक पडला नव्हता, अंगावरची सगळी गोलाई जागच्या जागी होती आणि रसरसलेली काया कार्तिकातल्या गव्हाळ उन्हासारखी ओजस्वी दिसत होती. समृद्धी, श्रीमंतीत सजलेल्या कामिनीचा गतकाळ वेगळा होता. कामिनी म्हणजे आटीव दुधाची ढेप होती. ती एखाद्या गिर्रेबाज कबुतरासारखी वाटे पण वास्तव तसं नव्हतं. पाहता क्षणी नजरेत भरेल असं उफाड्याचं अंग लाभलेली कामिनीवर नजर ठरत नसायची. गावातल्या टोळभैरवाची नजर तिच्यावर असायची. ती मात्र भुईवर डोळे खिळवून खालच्या मानेनं जायची. कामिनीचा बाप साधू हा नावालाच साधू होता, वर्तन मात्र नावाच्या विपरीत होतं. गावात जी मोजकी मंडळी होती दारूच्या आहारी गेली होती त्यात साधूचा नंबर बराच वरचा होता. त्याची कमाई शून्य होती पण मुजोरी टिकोजीरावाच्या वरची होती. वरतून 'कोण भितो कर्जाला, कर गं रांडे पुरणपोळ्या' असा सगळा मामला होता. चार धटिंगण घरी आणायचे आणि त्यांना फुकटचे खाऊ पिऊ घालायचे, फालतूचा रुबाब या त्याच्या सवयी होत्या. त्याच्या रोजच्या जगण्यात कसलाच आचपेच नव्हता, दारूच्या नशेत तर्रर्र असल्यावर चिचुंद्रीच्या डोक्याला चमेलीचं तेल लावायला तयार असणाऱ्या साधूने बायकोपोरांच्या घासाची चौकशी कधी केली नव्हती. साधूला चार मुली आणि एक पोरगा होता. थोरल्या कामिनीच्या पाठीवर जुळ्या पोरी झालेल्या.