गुन्हेगारांचे जातीय उदात्तीकरण..

राजकारण्यांचे गुन्हेगारीकरण किंवा गुन्हेगारांचे राजनीतीकरण आपल्या देशाला अलीकडे सवयीचे झाले आहे त्याचे फारसे वैषम्य कुणालाच वाटत नाही. हा मुद्दा आता नागरीक, प्रशासन आणि सरकार या तिन्ही प्रमुख घटकांच्या अंगवळणी पडला आहे. सर्व वर्गातील गुन्हेगार राजकारण्यांच्या संपर्कात असतात हे आजवर अनेकदा सिद्ध झालेलं आहे. जनतेने, मिडीयाने त्यावर वेळोवेळी टीकाही केली आहे. पण मागील काही दशकात याचा एक वेगळा ट्रेंड तयार होताना दिसतो आहे त्याचा थेट परिणामही आता दिसून येऊ लागला आहे.  स्वातंत्र्याआधीही आपल्या देशात अनेक गुन्हेगार होऊन गेलेत. पण त्यांची कधीच व कुणीच भलावण केली नव्हती. स्वातंत्र्योत्तर काळात या दृष्टीकोनात झपाट्याने बदल घडत गेले. गुन्हेगारी जगतात शिरताना काही लोकांनी आपल्यावरील अन्यायासाठी बंदूक हाती घेतली, अपराधाचा रक्तरंजित इतिहास लिहिला. त्या व्यक्तीशी निगडीत काही वर्गातील विशिष्ट लोकांनाच या बद्दल थोडीफार सहानुभूती असल्याचंही दिसून आलं. फुलनदेवी हे याचं सर्वात बोलकं उदाहारण ठरावं. फुलनचे समर्थन करणारे एका विशिष्ट भूभागापुरतेच मर्यादित होते. तिच्यावरील अन्यायाचे कोणीही समर्थन करायला नको होते पण एका ठराविक वर्गाने तेही केलं तेंव्हा त्यांच्या अरेला कारेचा आवाज आपसूक आलाच. हीच अवस्था विविध राज्यात थोड्याफार प्रमाणात वेगवेगळ्या रुपात आढळून येऊ लागली आणि राजकारण्यांना यातील व्हॅल्यू पॉईंट ध्यानी आले. त्यांनी खतपाणी घालायला सुरुवात केली आणि असे लोक सर्वच राज्यातील विधीमंडळातच नव्हे तर संसदेतही दिसू लागले. 

शोध...

महाराष्ट्रात डान्सबार जोरात होते तेंव्हाची गोष्ट. आमच्या सोलापूरात रतन मुखर्जीची टीम दोन ठिकाणी होती एक मुळेगाव तांडा इथं आणि एक न्यू विनय बारला. दोन्हीकडे नाचगाणे करणाऱ्या मुलींचा मोठा भरणा होता. हा रतन कोलकत्याचा होता आणि त्याच्याकडच्या सर्व मुली बीरभूम, चोबीस परगणा, मुर्शिदाबाद, मालदा जिल्ह्यातल्या होत्या. वादक सुद्धा तिकडचेच होते. एकदोन कलाकार स्थानिक होते. त्यात एक विजापूरची मालती नावाची कानडी मुलगीही होती. रतन ह्या सर्व मुलींची काळजीही घ्यायचा आणि त्यांना बरोबर छक्केपंजे शिकवून पैसे कसे कमवायचे याचे आडाखेही शिकवायचा. रतनची बायको गंगा सुरेल आवाजाची होती. ती रोज फ्लोअरवर असायची पण खास फर्माईश असली तरच गायची. तिथं आलेला कस्टमर दारूच्या ग्लासात बुडाला की त्याचा खिसा आपोआप हलका होई. लोक तऱ्हे तऱ्हेची गाणी सांगत, नाचायला लावत, पैसे उधळत. अंगचटीला येत. रात्री आठ ते अकरा नुसता धुमाकूळ चाले. मी जितके म्हणून डान्स बार पाहिले त्यावर पुन्हा सविस्तर लिहीन इतक्या कथा त्यात आढळल्या. इतकं रसरशीत आयुष्य क्वचित कुणाच्या वाटेला येत असेल. असो... सोलापूर हे आंध्र कर्नाटकच्या सीमेवर असल्याने फर्माईशीनुसार कधी कधी कानडी, तेलुगु गाणीही गावी लागत.

अंधारसूक्त ...

शब्दांवर अंधार गोंदवत दिशांदिशांतल्या आसक्तसूर्यांचे बुरखे फाडताना
लाखो स्त्रियांचे कमनीय देह कातळले माझ्या लेखणीत.
गहजब उडाला, रंडीचे दुःख सूर्याच्या घोड्यांवर स्वार झाले. नुसतीच कुजबुज वाढली.
आता लोक सार्वजनिक ठिकाणीच मास्टरबेट करू लागलेत,
त्याचे काय करणार ? संस्कृतीची लिंबू मिरची जननेंद्रियाला किती दिवस टांगणार ?
सहा महिन्याची कोवळी पोर असो वा साठ वर्षाची चमडी ढिली झालेली गलितगात्र वृद्धा असो काम भागते.

गुन्हेगार....

अकराव्या लेनमधली सावित्री मेली.

तिच्या तिरडीचे सामान आले आणि जगाने रांडा ठरवलेल्या तिच्या सगळ्या पोरीबाळींनी एकच गलका केला.

बांबूंचे तुकडे बांधून त्यावर कडब्याचे पाचट अंथरले.

सावित्रीची अखेरची अंघोळ सुरु झालेली, पारोशा अंगाने विटाळल्या हाताने तिच्यावर पाणी ओतले जात होते.

पाण्यासोबत अश्रू मिसळत होते.

सगळ्या खिडक्या, सगळे सज्जे, सगळ्या आडोशात जिकडं पाहावं तिकडं पाणावल्या डोळयाच्या धुरकट बायका.

सावित्रीचे डोळे स्वच्छ चोळले गेले, तिच्या स्वप्नांना धक्का न लावता.

सावित्रीच्या डोळ्यात मासे राहत असावेत असे वाटे, इतके ते मासुळी पाणीदार होते.

सुभग

चांदण्या लुकलुकत्या लेवूनि अंधारावर नित्य झोपी जाते रात्र

तरंगतात खुणा जन्मदात्यांच्या भिंतीवरल्या आत माजघरात

अंगाईगीत ओसरीवरच्या पिंपळपानांचे रंगते आर्त स्वरात

कातळ अंधाराचे कुरतडते अलगद कातरवेळेची ओढाळ खार

भरकटलेलं हरिण मनीचे जंगलात मौनाच्या घुसमटते आरपार

साली आठवणींच्या सोलत तिष्टतो कोनाड्यात उद्याचा प्रहर

नभात दूर अंधारल्या ओढतो चिलीम दुःखाची वृद्ध एकाकी मेघ

स्फटिक धवल निर्झरात विरघळतात स्वप्नांचे घायाळ घननीळ

झोपी जातात सावल्या झाडांच्या अंगणात, लटकतात अन पारंब्यात

येताच किरणे पहाटेची कष्टतात झाडे किरमिजी दूर दूर गगनात

पाखरांचे जथ्थे मग उठतात अन झेपावतात उंच उंच आभाळात

होताच सकाळ निजतो मी मेघांच्या अभ्र्यात, जन्मजन्माच्या झुल्यात

पक्षी सुवर्णवर्खी आठवणींचे फडकवत पंख सांगावा सुभगाचा सांगतात...

- समीर गायकवाड.

द्रोहबाण ...

अजूनही कपटी द्रोणाचार्य फिरत असतात जागोजागी

ओठांवरती तेच फसवं स्मित अन काळजात विखार घेऊनि

खान्द्यावरती हात टाकतात, संस्कृतीचा नटवा शब्दच्छल करतात.

गरळ मेंदूतले रित्या हातात ओतत जातात.

भेदाभेद करत विद्रोहाचाच लक्ष्यभेद करतात.

वेश बदलूनी, मुखवटा लावूनी फिरतात.

पोटात शूळ अभद्र, हातात तुळ विषम

घेउनी ते न्याय हवा तसा करतात फिरत...

मी भिल्लपुत्र नव्या युगाचा

प्रत्यंचेवर चढवून द्रोहबाण

घेईन वेध नवद्रोणांच्या मुखाचा...

- समीर गायकवाड.

गाय, गोमांस आणि इतिहास...

एके काळी भारतातील खेड्यांत स्थायी जमातीचे लोक व वाताहत झालेले लोक राहत होते. पहिले गावकुसाच्या आत आणि दुसरे गावकुसाच्या बाहेर असे परस्परांपासून वेगवेगळे राहत असले तरी त्या दोन्ही वर्गातील लोकांत आपसात सामाजिक व्यवहारावर कसलीही सामाजिक बंधने नव्हती. 'हु आर शूद्राज'मधे डॉक्टर बाबासाहेब आंबेडकर म्हणतात की, 'जेंव्हा गाय पवित्र बनली आणि गोमांस भक्षण निषिद्ध ठरले तेंव्हा समाजाचे विभाजन दोन वर्गामध्ये झाले.' भारतीय समाजात अस्पृश्यता किंवा प्रखर सामाजिक भेद करणारा जातीभेद/ वर्णभेद पूर्वापार अनेक सह्स्त्रकांपासून कधीच नव्हता. एका विशिष्ट कालखंडापासून अस्पृश्यता रूढ झाली असे नव्हे तर चढत्या कमानीत वाढत राहिली.  समाजात अस्पृश्यता रूढ होण्याच्या कालावधीवरून गाय पवित्र कधी मानली जाऊ लागली याचा अंदाज काढणे सोपे जाते. या साठी दोन घटक विचारात घ्यावे लागतील ते म्हणजे किमान व कमाल कोणकोणत्या काळापासून गाय पवित्र मानणे सुरु झाले तो कालखंड हा अस्पृश्यता दृढ होण्याचा कालावधी होय.

आईच्या अधुऱ्या प्रेमाची गझल.....

दाग देहलवींचे खरे नाव नवाब मिर्झा खाँ. त्यांचे वडील नवाब शमसुद्दीन खाँ हे फेरोझपूर झिर्काच्या नवाब लोहारुंचे भाऊ होते. दागजींची आई वझीर खानूम ही दिल्लीतल्या मोठया सुवर्णकाराची, हस्तकलाकाराची अत्यंत देखणी मुलगी होती. नवाब शमसुद्दीन यांच्या व्यक्तीमत्वावर सौंदर्यावर भाळून तिने हट्टाने त्यांच्याशी निकाह लावला. खरे तर हे तिचे दुसरे लग्न होते. वयाच्या पंधराव्या वर्षी ती इंग्रज अधिकारी मार्स्टन ब्लेक याच्या सोबत पळून गेली होती. (अठराव्या शतकात एक मुस्लीम युवतीने केलेलं हे जिगरबाज धाडस अत्यंत सनसनाटी होतं) मात्र काही वर्षांनी मार्स्टन ब्लेकचा खून झाला. (त्याच्या खूनाची करणे अज्ञात असली तरी सौंदर्यवती पत्नी खानूमपायीच त्याला प्राण गमवावे लागल्याचा कयास इतिहासकार बांधतात)

बॉलीवूडचे 'काळेगोरे' 'रंगा'यन ...

मूकपटाचा जमाना गेला ते दशक होते एकोणीसशे चाळीसचे. या दशकात अधिकतर चित्रपट मायथॉलॉजिकल कंटेन्टचे होते. त्यामुळे प्रेमकथा वगैरेना फारसा स्कोप त्यात नव्हता. पन्नासच्या दशकात मात्र प्रेमकथांचे वारे वाहू लागले, मात्र त्यात आदर्शवाद होता. तरीही सौंदर्यदृष्टी तीच होती, पूर्वापार चालत आलेली गौरवर्णाच्या आकर्षणाची ! १९५० मध्ये अशोक कुमार नलिनी जयवंत या त्याकाळच्या सुपरहिट जोडीचा 'समाधी' चित्रपट आला होता. बॉक्स ऑफिसवर याने तुफान कल्ला केला होता. सी. रामचंद्र यांनी संगीत दिलेलं आणि अमीरबाई कर्नाटकी व लता मंगेशकरांच्या आवाजातले 'गोरे गोरे ओ बांके छोरे, कभी मेरी गली आया करो..' हे गाणं खूप गाजलं. ते अजूनही ऑर्केस्ट्रात वाजवले जाते हे विशेष. यातल्या आपल्या प्रियकराचा उल्लेख 'गोरे गोरे बांके छोरे' आपल्या कुणाला कधीच खटकला नाही ! हे आज लिहिण्यामागचे कारण वेगळे आहे...

कुळकथा मुस्तफा डोसाची...

मुंबईतील गुन्हेगारांची पहिली ज्ञात टोळी म्हणजे अलाहाबाद गँग. नावावरूनच त्यात कुणाचा भरणा होता हे कळते. त्यानंतर तिच्या विरोधात ठाकलेली जॉनी गँग, कानपुरी-रामपुरी गँग. रामपुरी गँगने मुंबईतील गुन्हेगारी जगताला रामपुरी चाकू हे शस्त्र बहाल केले. त्याच काळात क्रॉफर्ड मार्केटच्या शेजारी बेंगालीपुरा भागात एका सायकलच्या दुकानात मस्तान हैदर मिर्झा आपल्या अब्बाजानबरोबर राबत होता. दिवसभर राबूनही वडिलांच्या हातात आठ रूपयेच पडतात, हे तो जाणत होता. त्याचवेळी रस्त्यावरून धावणाऱ्या मोटारींचे त्याला वेध लागले. तसंच गोदीवर काम करताना कस्ट्म्स ड्यूटी चूकवून नफा कमावता येतो, हेही त्याला समजले आणि मग महिन्याच्या १५ रूपये कमाईवर थोडी मलई म्हणून सुरू केलेल्या चोरीला सुनियोजित तस्करीचे रूप आले.