'बदनाम' गल्लीतला ऐतिहासिक दिवस...

कालचा हा क्षण अभूतपूर्व म्हणावा असाच होता.
सोबतच्या छायाचित्रातले घर असे आहे की जिथे सभ्य पांढरपेशी लोक नाकाला रुमाल लावतात. इथल्या लोकांचा तिरस्कार करतात. सामान्य लोकं यांच्याबद्दल अत्यंत घृणा बाळगतात. इथे 'त्या' राहतात.
ही अख्खी वस्तीच 'त्यां'ची आहे. इथे सगळ्या गल्ल्यात 'त्यां'चीच घरे आहेत.
रात्र झाली की इथे पाय ठेवायला जागा नसते, 'यां'ची शरीरे उफाणली जातात आणि त्यावर स्वार होतात तेच लोक जे दिवसाढवळ्या सभ्यतेच्या मुखवट्याआड जगत असतात.

जगभरातील प्रतिभावंतांनी झापडबंद चौकटी मोडल्यात, आपले काय ?

वर्ष संपत आलं की विविध क्षेत्रातील लोक सरत्या वर्षात त्यांच्या प्रांतात झालेल्या घडामोडींचा आढावा मांडू लागतात आणि त्यातील तपशीलवार निष्कर्षावरून हे वर्ष त्या क्षेत्रास कसे गेले याचा बऱ्यापैकी अंदाज येतो. यातली व्यक्तीसापेक्ष मतभिन्नता वगळल्यास अनुमान बहुतांश समान येते. सर्वच क्षेत्रातील वर्षभराच्या आलेखाचे एकत्रीकरण केल्यास जगभराच्या मानसिक, सामाजिक, आर्थिक आणि पारलौकिक कलाचे एकसंध चित्र समोर येते. लोकांच्या मनात नेमके काय चालले आहे याचे हे प्रतिबिंब असते. यंदाच्या वर्षी साहित्य- चित्रकृतींच्या प्रतिभाविष्कारात जगभरातल्या विविध भाषांतून मर्मभेदी विषयांवर नेटके भाष्य केलं गेलंय. अडगळीत पडलेले वस्तूविषय केंद्रस्थानी आणण्याचे श्रेय यामागच्या प्रतीभावंताना द्यावे लागेल. मानवी जीवनाच्या विस्तृत पटात रोज नजरेस पडणारे तरीदेखील दखल न घेतले गेलेले अनेक घटक, घटना आणि विषय अत्यंत भेदक पद्धतीने यात मांडले गेलेत.

टुमारो नेव्हर कम्स अनटील इट्स टू लेट ! - 'सिक्स डे वॉर' बाय 'कर्नल बॅगशॉट'...

'सिक्स डेज वॉर' - एका ऐतिहासिक लढाईवरचे अर्थपूर्ण गाणे.... 
जगभरातल्या ज्यूंनी जेरुसलेमजवळची भूमी बळकावत, काबीज करत इस्त्राईलला स्वतंत्र राष्ट्र घोषित केलं आणि अरब जगतात खळबळ उडाली. १९४६ ते १९५० या काळात रोज चकमकी होत राहिल्या आणि पॅलेस्टाईनच्या भूमीवर रक्ताचे पाट वाहत राहिले. ज्यूंना कधी काळी विस्थापित केलं गेलं होतं त्याची ती दाहक, संहारक आणि सुनियोजित प्रतिक्रिया होती, जी एका आकृतीबंधातून आकारास आली होती. या भूमीचा इतिहास सांगतो की कधी ख्रिश्चन, मुस्लिम आणि ज्यू यांच्यात सातत्याने रक्तरंजित वर्चस्वाची अमानुष लढाई होत राहिली. विशेष म्हणजे दोन सहस्रकाच्या इतिहासात कधी मुस्लिम एकटे पडले तर कधी ख्रिश्चन तर कधी मुस्लिम. आताच्या स्थितीत ज्यूंना ख्रिश्चनांचा अप्रत्यक्ष पाठींबा आहे आणि मुस्लिम जगत एकाकी पडलेय. या अविरत संघर्षाची इतिश्री कशी व कधी असेल हे कुणीच सांगू शकत नाही. असो. तर इस्त्राईलचा बिमोड करण्यासाठी तत्कालीन युनायटेड अरब रिपब्लिक (आताचे ईजिप्त, सिरिया आणि जॉर्डन) यांनी कंबर कसली. त्यांच्यात सातत्याने युद्धे होत राहिली.

ठगांच्या दडपलेल्या इतिहासाचे तथ्य...

नुकताच 'ठग्ज ऑफ हिंदुस्थान' हा चित्रपट प्रदर्शित झाला आणि सपशेल कोसळला. त्याच्या यश अपयशावर आणि निर्मितीमुल्यांवर खूप काही लिहून झालेय आणि आणखीही लिहिले जाईल. मात्र ठग म्हणजे नेमके कोणते लोक आणि इतिहासात त्यांची दखल कशी घेतली गेलीय यावर पुरता प्रकाश अजूनही टाकला जात नाहीये. याआधी हॉलीवूडनेही 'कन्फेशन ऑफ ठग' या पुस्तकाचा आसरा घेत काही भूमिका चितारल्या होत्या. ब्रिटिश सैन्यातला अधिकारी विल्यम हेन्री स्लीमनने १८३५ मध्ये चतुर्भुज केलेल्या ठग राजा सईद आमीर अली उर्फ 'फिरंगिया' याच्या कबुलीजबाबावर हे पुस्तक आधारले होते. फिलिप मिडोज टेलरने लेखन केले होते. आजवर ठगांवर आलेले चित्रपट पाहिल्यास आपल्याला ते अतिरंजित आणि भडक, बीभत्स वाटू लागतात.

मयूरपंखी

थोडंसं तारवटलेलं आभाळ काय आलंय, 

गवताच्या पिवळटलेल्या मलूल पात्यांनी माना वर केल्यात ! 

दिगंतापाशी वारयाने पाठ काय टेकलीय, 

सुकल्या पानांनी पानगळीच्या वाटा बदलल्यात.
अस्मान घनगर्द काय झालंय, 

घरट्याकडं चोचीत काड्या घेऊन सुगरणीच्या चकरा वाढल्यात. अ

स्वस्थ मीनार कलते नभात दडले काय, 

काळजात मंदिराच्या कळसांच्या वेदना झंकारून आल्यात !
मेघांची घुम्या गर्दी काय झालीय, 

आसावल्या डोळ्यांत मायच्या आठवणी दाटून आल्यात. 

दूर रानात केकांचा आवाज काय आलाय, 

उदासवाण्या आसमंतास मयूरपंखी शब्दकळा पसरल्यात...

- समीर गायकवाड.

अनुवादित कविता - फरिदा शादलु - इराणी कविता

इराणमधील गृहयुद्धाच्या दरम्यान कुठेही कबरी खोदल्या गेल्या, माणसं शक्य तशी दफन केली गेली. त्यात अनेक मृतदेहांची हेळसांड झाली. जमेल तिथं आणि जमेल तेंव्हा कबरी खोदणे हे एक काम होऊन बसले होते. त्या मुळे या कबरी अनेक सार्वजनिक ठिकाणी देखील आढळून येतात. ख्रिश्चनांच्या कबरी जशा मातीवरती उभट आकाराच्या चौकोनी बांधीव असतात तशा या इराणी कबरी नाहीत. या कबरींचा पृष्टभाग सपाट असून जमीनीलगत आहे. क्वचित त्यावर काही आयत लिहिलेल्या असतात. सुरुवातीस नातलग कबरीपाशी नित्य येत राहतात पण गोष्ट जशी जुनी होत जाते तेंव्हा कबरीची देखभाल कमी होते आणि युद्धात, चकमकीत मारल्या गेलेल्या लोकांच्या कबरी असतील तर असला काही विषयच येत नाही. लोक अशा कबरी सर्रास ओलांडत फिरतात, कारण पायाखाली काय आहे हे उमगतच नाही...

लेस्बियन महिलांचं क्रूर शोषण - इक्वेडॉरमधली छळ केंद्रे !

'कौन्सिल ऑफ हेमिस्फेरिक अफेअर्स'मध्ये १६ जून २०१७ रोजी मार्टिना गुलीमोन यांचा एक लेख प्रसिद्ध झाला होता तेंव्हा काही मोठ्या जागतिक वृत्तपत्रांनी त्याची दखल घेत इक्वेडोर सरकारचा निषेध नोंदवला होता. या संशोधन अहवालात अनेक धक्कादायक बाबी लेखिकेने उघडकीस आणल्या होत्या.

रेड लाईट डायरीज - शिवम्मा ..

माझ्या एका मित्राने इनबॉक्समध्ये विचारले, 'तुम्ही अमुक एका बलात्कारावर खूप व्यक्त झालात आणि तमुक एका बलात्कारावर कमी व्यक्त झालात.'
काही क्षण मी अबोल झालो. मला अनेक बायका आठवल्या त्यातही कालपरवा मेलेली सलमा आठवली.
सलमाला मरून आता पाचेक महिने झालेत. धंदा करायची ती. कर्नाटकातील बिदर शहरातील जुन्या गावठाण भागातील किल्ला परिसरालगत चांदनी चबुतरा इलाख्यात घरगुती जागेत हा कुंटणखाणा होता.
तिच्या गुत्त्यावरची मालकीण शिवम्मा एक नंबरची हरामी बाई होती. एकदम उलट्या काळजाची. ती सगळ्या पोरीबाळींची झडती घ्यायची.
देखणी सलमासुद्धा अपवाद नव्हती.
कस्टमरने वरख़ुशी काही दिली असेल तर त्यातही आपला हिस्सा आहे असं तिचं शिवम्माचं म्हणणं. पण तिला चकवा देत सलमाने एक आयडिया लढवली होती...

रेड लाईट डायरीज : योगायोग...

२००६ची गोष्ट असेल. बिस्मिल्ला आणि सुरेखा. दोघी कामाठीपुऱ्यातल्या बायका. तेराव्या लेनमधील सुलेमान बिल्डींगमध्ये त्यांचा कुंटणखाना होता. बिस्मिल्ला काळया तुकतुकीत कायेची, डबल हाडाची, ठेंगण्या बांध्याची, मजबूत देहयष्टीची होती. गोल चेहरा, अपरे नाक, अरुंद कपाळ, मिचमिचे डोळे आणि ओठांच्या रेखीव पाकळ्या. तिचे कुरळे केस वाऱ्याने उडू लागले की कानातले झुबे लकलक हलत. कपाळावरची कुरळी महिरप सरली की मागं नागिणीगत जाड पेडाची वेणी बांधता येईल असा केशसंभार होता. तिनं केस मोकळे सोडलेले असले की ती आणखीच रासवट वाटायची. बहुतेक करून दररोज दुपारी ती केस खुले सोडून सज्जातल्या खुर्चीवर बसून येणाऱ्या जाणाऱ्यावर छुपी पाळत ठेवून बसलेली असे.

'आणि' नव्हे 'सर्वस्वी' काशिनाथ घाणेकर !

डॉक्टर काशिनाथ घाणेकर 

एक काळ होता जेंव्हा मराठी रंगभूमीवरील कोणत्याही नाटकाची जाहिरात करताना त्यातल्या श्रेयनामावलीत प्रमुख अभिनेत्याचे नाव सर्वाआधी असायचे त्यानंतर दुय्यम भूमिकेतील अभिनेत्याचे आणि तत्सम क्रमाने उर्वरित नावे लिहिलेली असायची. हा एक अलिखित नियम होता. यावरून नाटकात कोण कोण काम करतंय याचा अंदाज येई. पण या परंपरेला छेद दिला डॉक्टर काशिनाथ घाणेकर यांनी. त्यांची प्रमुख भूमिका असलेली नाटकं जेंव्हा रंगभूमीवर आली तेंव्हा तिच्या जाहिरातीत सर्व अभिनेते- अभिनेत्रींचा उल्लेख भुमिकेनुसार असे मात्र त्या नामावलीच्या अखेरीस '..... आणि डॉ. काशिनाथ घाणेकर' असं लिहिलेलं असे. असा बोर्ड नाट्यगृहाबाहेर लागलेला दिसला की तिकीटबारीवर लोकांच्या उड्या पडत. झुंबड उडे. बघता बघता तिकीट संपून जात आणि हाऊसफुल्लचा बोर्ड झळके.