नापसंत ठरलेली डाकूराणी - बँडिट क्वीन..

दिवाळीचा महिना तोंडावर आला होता. धड पावसाळा नाही आणि उन्हाळाही नाही अशा विचित्र पद्धतीचे हवामान होते. अंगातलं घामटं निघत होतं. नाही म्हणायला रात्र थोडीशी सरल्यावर उत्तररात्रीची सोलापूरी थंडी जाणवत होती. मीना टॉकीजची नऊच्या शोची दोन तिकिटे काढून मित्रासोबत पिक्चरला गेलो. सिनेमा काय बघितला मस्तक दोन दिवस सुन्न झालेलं. तो चित्रपट होता बँडिट क्वीन. उत्तर प्रदेशातील एका गरीब मल्लाह (कोळींशी समांतर) जातीच्या कुटुंबात फुलनचा जन्म. वसंतोत्सवात जन्मलेली म्हणून तिचे नामकरण ‘फुलन’ ! फुलनचे मायबाप अगदी दरिद्री, असहाय्य होते. वडिलांच्या तुलनेत आई स्वभावानं थोडीशी खाष्ट. फुलन तिच्या आईसारखी होती निडर आणि फाटक्या तोंडाची ! तिला चार भावंडं पैकी तीन बहिणी आणि एक भाऊ. फुलनच्या बापाची सगळी जमीन तिच्या चुलत्याने हडप केलेली. वरतून तो त्यांना छळायचा. त्यांना शेतात पायसुद्धा ठेवू देत नसे. फुलनसह चारी भावंडांना ठोकायचा. अनेकदा उपाशी राहणारी फुलन सर्व घरकामे करण्यात तरबेज होती. मोठ्या बहिणीच्या लग्नानंतर वयाच्या ११ व्या वर्षीच फुलनचं लग्न तीस वर्षाच्या पुट्टीलाल सोबत लावून देण्यात आलं. फुलनला न्हाण येण्याआधीच तो तिला घरी घेऊन गेला. त्यानं तिच्यावर जबरदस्ती केली. चित्रपटातला हा सीन पाहताना अंगावर काटा आला. लहानग्या फुलनच्या किंकाळ्या कानातून मस्तकात खोल उतरल्या. तिचा अनन्वित छळ होतो, मारझोड होते. त्याच्या जाचाने भांबावून गेलेली फुलन दोनेकदा माहेरी पळून जाते. मात्र तिची कशीबशी समजूत घालून तिला पुन्हा त्याच्या ताब्यात दिले जाते.

आईसह फुलन उन्मळून पडते मात्र काहीच इलाज नसतो. पुढे जाऊन फुलन विरोध करू लागताच पुट्टीलालच तिला नावेत सोडून जातो आणि दुसऱ्या स्त्रीबरोबर पाट लावतो. फुलन गावी परतते. आपल्या आयुष्यात काही घडलंच नाही अशा पद्धतीने वागू लागते. मात्र जगाला हे रुचत नाही. नवऱ्याने सोडलेली बाई म्हणून तिची टवाळकी होऊ लागते. गावकीसोबतच तिच्या घरचे देखील तिला याच नजरेने पाहू लागतात. तिला गावातून हाकलून लावण्याच्या मागणीआडून शोषणाचा डाव रचला जातो. सरपंच, पाटील, चुलत भाऊ मायादीन हे तिला उघड उघड दम देऊ लागतात. यातूनच वयाच्या पंधराव्या वर्षी आई-वडिलांसमोरच तिच्यावर अनैसर्गिक बलात्कार होतो. सरपंचाचा मुलगा तिचे शोषण करतो आणि तिचेच नाव बदनाम करतो. फुलननेच आपल्याशी बदतमीजी केल्याने तिला शिक्षा देणे गरजेचे होते असं सांगतो. हट्टी, तोंडवळ फुलन दाद मागण्यासाठी पोलिसांकडे जाते. तिथेही तिच्या पदरी निराशा येते. दरम्यान फुलन मोठ्या बहिणीच्या गावी जाते त्या काळात सरपंच आणि मायादीन तिच्यावर डाकूचा आरोप लावून तिला व तिच्या बापाला पोलिस ठाण्यात टाकतात. तिथं काही पोलीसच तिच्यावर बलात्कार करतात. तिच्यावर अनन्वित अत्याचार होतात. धमकावले जाते की कुठे बभ्रा केलास तर तुझ्या गुप्तांगात मिरची टाकू आणि धिंड काढू ! भेदरलेली फुलन गुन्हा कबुल करून बंदिवासात राहते. तिला जामीन मिळवण्यासाठी आईला कर्ज काढावे लागते इतकी त्यांची अवस्था बिकट होते. सुटकेनंतर ती गावी परतते, पण सरपंच आणि मायादीन तिला ठार करण्यासाठी डाकू बाबू गुज्जरला तिची सुपारी देतात. डाकू फुलनसह तिच्या घरच्यांना बेदम मारहाण करतात. जाताना फुलनला सोबत नेतात. बाबू गुज्जरसुद्धा तिच्यावर बलात्कार करतो. त्याच्याच टोळीतील डाकू विक्रम मल्लाहला हे सहन होत नाही तो बाबूला ठार करतो. नंतर तो फुलनशी लग्न करतो, टोळीत स्थान देतो. येथून फुलनमध्ये परिवर्तन होतं. ती बँडिट क्वीन कम लेडी रॉबिनहूड होते, गरिबांची मसिहा होते. आपल्या अत्याचाराचा बदला घेण्यासाठी तिचे हात सळसळू लागतात आणि ती पहिला घाव अर्थातच पुट्टीलालवर घालते. गावच्या सरपंचाला मारताना भाऊ मायादीनला ती दया दाखवत नाही. विक्रमचा मित्र असणारा डाकू श्रीराम ठाकूर हा जेलमधून सुटून आल्यावर विक्रमला दग्याने मारतो. फुलनला पकडून नेतो. गावोगावी तिची विवस्त्र धिंड काढतो. तिच्यावर असंख्य बलात्कार करवतो. बंद खोलीत कोंडतो. तिची सुटका जो व्यक्ती करतो त्याला तो जिवंत जाळतो. तिथून पलायन करून आलेली फुलन आता दगडाच्या काळजाची होते. सुडाग्नी तिला जाळू लागतो. बहमाई गावात लुटीसाठी गेल्यानंतर तिच्यावर जबरदस्ती केलेल्या काही व्यक्तींना ती ओळखते, श्रीरामला मदत करणाऱ्या बावीस ठाकूरांना ती रांगेत उभे करून गोळ्या घालते. देशभरात याची चर्चा होते. तिच्यावर इनाम जाहीर होते. बंदोबस्त आणि वाढता पाठलाग याला ती भिक घालत नाही मात्र श्रीराम ठाकूरला त्याच्या भावाने खलास केल्याची बातमी येताच ती काहीशी शांत होते आणि शरणागती पत्करते. तिच्यावरील सर्व गुन्हे मागे घेतले जातात. चित्रपटाच्या शेवटी क्रेडिट्स देताना फुलन १९९४ मध्ये आझाद झाल्याची नोंद येते.

सीमा विश्वास या अभिनेत्रीने जीव तोडून फुलन साकारली होती. तिला विवस्त्र करून गावात फिरवतानाचे दृश्य नकळत आपली मान खाली घालायला लावते. अशा स्थितीत सोलापूरी पिटातले पब्लिक श्रीराम ठाकूरच्या नावाने शिव्यांची लाखोली वाहत असेल तर त्यात नवल ते काय ? एखाद्या गंभीर वा टेरर सीनच्या वेळेस थियेटरमधील शांतता काहीना बघवत नाही ते कसला तरी विचित्र आवाज काढत राहतात आणि रसभंग होतो. मागे एकदा हुतात्मा स्मृती मंदिरमध्ये पुरुषच्या प्रयोगाच्या वेळीस एका अत्यंत टेन्स प्रसंगी प्रेक्षागृहातील एकाने वाह्यातपणा केल्याने नाना पाटेकरांनी नाटक अर्ध्यात सोडून दिलेलं. अर्थात अशी वृत्ती सगळीकडेच थोड्याफार प्रमाणात आढळते. सोलापूरी पब्लिकला जे हवं होतं ते या चित्रपटात मिसिंग होतं. फुल्लनचा दरारा कुठेच जाणवत नाही बे ! भोगस पिच्चर ! अशी शेरेबाजी कानी पडलेली. मुळात शेखरकपूरनी सिनेमाला लाऊड टोन दिलाच नव्हता. बँडिट म्हणजे वाटमारी करणारे डाकू. हेच त्यांनी फुलनला दाखवले मात्र वेगळ्या पद्धतीने. मन सुन्न करणारा चित्रपट त्यांना हवा होता तो त्यांनी केला, मात्र पब्लिकला हे आवडलं नाही. फुलनला पाहताच विजारी ओल्या करणारे गावकरी लोकांना अपेक्षित होते. तिची दहशत न जाणवता तिचेच शोषण डोक्यात राहते.

बँडिट क्वीन १९९४ मध्ये रिलीज झाला होता. तो काळ वितरकांच्या कमाईचा होता. ज्याने मलाईदार टेरीटरीचे हक्क घेतलेले असायचे तो फिल्म प्रोड्युसरला अक्षरशः ब्लॅकमेल करायचा. त्याच्या पुढे गुडघे टेकवण्याशिवाय पर्याय नसे. आतासारखे अभिनेत्यांचे वा निर्माते दिग्दर्शकांचे वितरणाचे जाळे तेंव्हा नव्हते. शेखर कपूरने बँडिट क्वीनचे दिग्दर्शन केले होते. बॉबी वेदी हा याचा निर्माता होता. नुसरत फतेह अली खांसाहेबांचे संगीत लाभले होते. सिनेमा प्रदर्शनाला तयार होताच फुलनदेवींनी निर्मात्यांविरुद्ध न्यायालयात दावा दाखल केला मात्र तो टिकला नाही परंतू दरम्यानच्या काळात बेसिक स्क्रीन टाइम निघून गेला. दिवाळीच्या आधीच्या ऐन परीक्षांच्या काळात सप्टेंबरमध्ये चित्रपट रिलीज झाला. माऊथ पब्लिसिटी निगेटिव्ह आल्याने आणखीच फटका बसला. वितरक कॉच विजन यांना महत्वाच्या टेरिटरीज उशिरा मिळाल्या सिनेमा फ्लॉपमध्ये गणला गेला. एका चांगल्या कथेचे मातेरे झाले. एक बायोपिक झिरझिऱ्या कपड्यागत उसवून निघाला. हे अगदी फुलन देवीच्या रिअल लाईफ सारखं झालं.

बँडिट क्वीन जिथे लागला होता ते मीना टॉकीज मेकॉनिकी चौकात होतं. लोक याला मेकॅनिक चौक म्हणतात ! ब्रिटीश प्रशासनातील एक अधिकारी मेकॉनिकी याच्या नावाने हा चौक होता, इथले दिव्यांचे स्तंभ ब्रिटीशकालीन आहेत. खरे तर या चौकाचे मूळ नाव आझादहिंद चौक होय. इथे प्रतिष्ठापना होणाऱ्या आझादहिंद नवरात्र महोत्सवाच्या देवीची परंपरा कित्येक दशकांची आहे. सोलापूरमधील पहिली देमार हाणामारी या चौकात झालेली असं जुनी मंडळी सांगतात. इथे एक सायकल दुकान होतं जिथे खुर्च्या टाकून दादा मंडळी बसत असत अशीही वदंता आहे. अशा गतकालीन गुन्हेगारीच्या वलयांकित इतिहासाच्या मध्यात असणाऱ्या मीना टॉकीजमध्ये बँडिट क्वीन पाहताना अपेक्षा अधिकच वाढतात यात नवल ते काय ! ऐवीतैवी सोलापुरी माणसाला गॅंगवॉरटाईप क्रिमिनल जगाची खूप ओढ आहे हे आजवर अनेक मर्डर हाफमर्डरद्वारे सिद्ध झाले आहे. या प्रचंड ओझ्यापुढे बँडिट क्वीन खऱ्या सोलापूरी माणसाला पसंत पडला नाही. एका गोष्टीची नोंद केल्याशिवाय लेख अधुरा राहील. या चित्रपटातील न्यूड सीनची अफाट चर्चा झाली असल्याने आंबटशौकीन मोठ्या प्रमाणात पब्लिकमध्ये होते हे त्यांच्या पांचट शेरेबाजीतून लक्षात येत होतेच. याचा एक निगेटिव्ह इम्पॅक्ट असा झाला की पिक्चरकडे स्त्रियांनी पाठच फिरवली. त्या दिवशी रात्रीच्या शोला थियेटरमध्ये दोन स्त्रिया होत्या. एक प्रौढा आणि एक तरुण मुलगी. मध्यंतराच्या वेळेस त्यांच्याकडे माझे लक्ष गेले नाही मात्र सिनेमा संपल्यानंतर थियेटरबाहेर पडताना लोक त्यांच्याकडे इतक्या विचित्र आणि भयानक नजरेने पाहत होते की त्यांना वाटलं असावं की सीमा विश्वासच्या जागी आपणच आहोत, आपल्या अंगावरचे कपडे असून नसल्यासारखे आहेत ! खूप खजिल करणारं ते दृश्य मी आजही विसरू शकलो नाही. एडल्ट मुव्हीजला स्त्रियांनी का यावं ही मानसिकता आणि फुलनचं शोषण करणारी मानसिकता एकाच धाग्यातली असण्याची ती टोचणी होती..

- समीर गायकवाड